"Ödev ST.Tr.Gg | Netteki Hocanız...

ADLAR (İSİMLER)

Bütün sözcük türleri,iki gruba

ayrılarak değerlendirilir.

A)Ad Soylu Sözcükler:

1)Ad (İsim)

2)Sıfat (Önad)

3)Zamir (Adıl)

4)Zarf (Belirteç)

5)Edat (İlgeç)

6)Bağlaç

7)Ünlem

B)FİİLLER (Eylemler)

1)Adlar:Varlıkları ya da kavramları

karşılayan,onları tanımamızı

sağlayan sözcüklere “ad”denir.

Bir kelimeye -mek, -mak ya da -ma, -me olumsuzluk

ekini getiremiyorsak o kelime addır.

*Bahçe, kum, Ali, kitap, çanta, Almanya, Merkür,…

İsimleri:

A)Görev ve anlamlarına göre,

B)Varlıkların türüne göre,

C)Varlıkların sayısına göre,

D)Yapılarına göre olmak üzere

4grupta inceleyebiliriz.

GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER

1)Somut İsimler:Taş,kitap,çiçek,…

2)Soyut İsimler:Akıl,sevgi,saygı,şeytan,iyilik,keder,…

3)İş ve Eylem Gösteren İsimler:Fiil soylu kelimelere

“-mek, -mak, -ış, -iş, -me, -ma” ekleri getirilerek türetilen

ve iş,oluş,eylem bildiren isimlerdir.Bunlara

“fiilimsi” (isim-fiil) de denir.

*Çalışmak, uyumak, dokunma, eğlenme, bakış, gülüş,…

VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER

1)Özel İsimler:Tek olan,diğer varlıklara

benzemeyen varlıkların özel adlarıdır.

*Köroğlu, Nedim, Türkçe, Mehmet,Minnoş,

Pamuk, Türk Dil Kurumu,...

2)Tür (Cins) İsimleri:Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır.

*El, ayak, kardeş, amca, kedi, kaşık,şehir, kasaba,…

VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER

1)Tekil İsimler:Aynı türden varlıkların bir tekinin adıdır.

*Çocuk, ay, kalem, kitap, elbise,…

2)Çoğul İsimler:-ler,-lar çokluk ekini almış isimlerdir.

*Çocuklar, ağaçlar, kitaplar, öğrenciler,…

3)Topluluk İsimler:Biçim bakımından tekil

göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır.

*Ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım,…

YAPI BAKIMINDAN İSİMLER

1)Basit İsimler:Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.

*Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım,…

2)Türemiş İsimler:İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden

yapım ekiyle türeyen isimlerdir.

*Yol-cu, meslektaş, silgi, ölüm,…

3)Birleşik İsimler:İki ismin aralarına başka bir

kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla

oluşan isimlerdir.

*Anayurt, Çanakkale, açıkgöz, boşboğaz,

aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver,

bakarkör, giderayak,…

İSİM TAMLAMALARI

1)Belirtili Ad Tamlaması:Tamlayanın “-in” ilgi ekini

tamlananın da “-i,si” 3.tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.

NOT:Belirtili isim tamlamasını bulmak için

tamlanana neyin,kimin sorularını sorarız.

Türkçe’nin önemi,

Yolun sonu,

Ali’nin amcası,

Arabanın boyası,

Fırtınanın gücü,

Bizim köyümüz.

2)Belirtisiz Ad Tamlaması:Tamlayanı yalın halde

bulunan,tamlananı 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.

*Sokak kapısı,

*Tarla kuşu,

*Çam ağacı,

*Okul müdürü,

*Hızlı koşanı (sıfat)

*Devlet memurları

NOT:Belirtisiz isim tamlamasını bulmak için

tamlanana “-ne” sorusunu sorarız.

“Nasıl,ne kadar,kaç,hangi” gibi sorular sıfat tamlamasını buldurur.

3)Takısız Ad Tamlamaları:Tamlayan ve

tamlananın tamlama ekleri almadan

oluşturdukları ad tamlamasıdır.

Bu tür tamlamalarda tamlayan,tamlananın ya

neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır.

*Yünden çorap

*Çelik tencere

*Ahşap dolap

*Taş duvar

*Bakır tel

Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor.

Tamlayanla tamlananın arasına “den”
ekini getirdiğimizde anlam bozulmuyor.Oysa

sıfat tamlamalarında bozulur.

*Sarı çorap (sıfat)

*İnci (gibi) diş

*Kömür göz

*Altın kalp

*Çelik bilek

Tamlayan,tamlananın neye benzediğini ifade ediyor.

Tamlayanla tamlananın arasına “gibi”

edatını getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayız.

Çünkü sıfat tamlamalarının arasına

“gibi” edatını getiremeyiz.

NOT:Takısız isim tamlamalarının tamlayanları

doğada tek başına bulunurken sıfat

tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz.

4)Zincirleme Ad Tamlamaları:Bir ad tamlamasının

üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla
oluşturduğu tamlamaya zincirleme ad tamlaması denir.

*Bahçe kapısının anahtarı

b.siz ad tam. ad

zincirleme ad tam.

*Çevre yolunun ağaçlandırma çalışmaları

b.siz ad tam. b.siz ad tam.

zincirleme ad tam.

Ad Tamlamalarıyla İlgili özellikler:

1)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan

çoğul,tamlanan da belgisiz bir sözcük

olursa tamlayan eki “-in” yerine “-den” eki kullanılabilir.

*Aşağıdakilerden hangisi (Aşağıdakilerin hangisi)

*Yolculardan biri (Yolcuların biri)

2)Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan

ile tamlanan yer değiştirebilir.

*Tadı yok sensiz geçen günlerin.

3)Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan

ile tamlanan arasına sözcükler girebilir.

*Masanın ayağı:(Masanın kırık ayağı)

*Evin borcu.(Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu)

4)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan,tamlanan ya

da ikisi birden zamir olabilir.

*Onun kızı (Tamlayan zamir)

*Çocukların bir çoğu (Tamlanan zamir)

*Onların bir çoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir)

5)Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında

tamlayan genellikle düşer.Bunlara “tamlayanı

düşmüş ad tamlaması” denir.

*Olayı bize babası anlatmıştı. (Onun babası)

*Evimiz çok güzel oldu. (Bizim evimiz)

*Paran var mı?(Senin paran)

6)Bir tamlayan,birden çok tamlanan için;bir

tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir.

*Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı.(Tamlayan ortak)

*Ahmet’in,Murat’ın ve Deniz’in velisi

toplantıya katılmadı.(Tamlanan ortak)

ADLARDA KÜÇÜLTME

Adlarda küçültme “cik ve ceğiz” ekleriyle sağlanır.

*Şu tepeciği aşarsak köy görünür.(Küçük tepe)

*Çocukcağız evin yolunu şaşırdı.(Küçük çocuk)

Adların sonuna getirilen “cik,ceğiz” ekleri adlara

değişik anlamlar da katabilir.

*Anneciğimi çok özledim.(Sevgi)

*Bir milyarcık borç verir misin?

(önemsememe-azımsama)

NOT:-cik eki kimi zaman somut bir varlığa ad oldukları

zaman küçültme anlamını yitirebilir.

*Mehmetçik (Türk askeri)

*Gelincik (Çiçek ismi)

*Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)

ÇOĞUL EKİNİN (-LER,-LAR)GÖREVLERİ

VE EKLENDİĞİ

SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:

-Ler,-lar eki eklendiği sözcüğe her zaman çoğul

anlamı katmaz;farklı anlam ilgileri de katabilir.

*Birazdan Zeynepler gelir.(Belirli bir aileyi belirtiyor)

*Bu cami Karahanlılar döneminde kalma.

(Sülale,soy anlamı katmış)

*Müdür Beyler henüz gelmediler.(Saygı)

*Hanımefendiler daha uyanmadılar.

(Alay,küçümseme, sitem anlamı katmış)

*On yaşlarında bir çocuktu.(Yaklaşık anlamı katmış)

*Hasta ateşler içinde kıvranıyordu.(Abartma)

*Anadalu’da Yunus’lar bitmez.

(Özel ada benzerleri anlamı katmış)

*Akşamları televizyon seyrederim.